Samenwoners let op! (deel 1)

NIVO 2019-12

Er wonen inmiddels bijna 1 miljoen mensen samen in Nederland. En samenwonen blijft in opmars. Het
aantal samenwoners groeit jaarlijks. Sommigen samenwoners realiseren dat ze een samenlevingscontract
moeten aangaan. Maar het aantal samenwoners in “het wild”, dus zonder contract, is bijna net zo groot als
het aantal met contract. Regelmatig zijn samenwoners in “het wild” diegene die reeds eerder in het
huwelijk zijn getreden en vervolgens zijn gescheiden. Zij wensen vaak hun “vrijheid” te behouden. Maar
hebben de juridische gevolgen van die “vrijheid” niet goed op het netvlies.

Voor deze keer ga ik in op enkele juridische posities van samenwoners bij overlijden. De volgende keer zal ik de
fiscale positie behandelen van samenwoners bij overlijden.

 

Juridische positie samenwoners in het erfrecht

Samenwoners hebben vaak het idee dat ze fiscaal en juridisch (bijna) gelijk worden behandeld als gehuwden of
geregistreerd partners. Dit is echter onjuist!

Samenwonen maakt je geen erfgenaam.

Het erfrecht regelt in Nederland niets voor samenwonenden.  

Je bent dus niet elkaar erfgenaam op grond van het erfrecht door het samenwonen. Dit in tegenstelling tot gehuwden.
Komt er dus van het samenwonende stel één te overlijden, dan maakt dat de andere partner geen erfgenaam.

Wie zijn dan wel de erfgenamen? In eerste instantie de ouders en broers en zussen. Kortom, je zit als samenwonende
misschien wel verrassend “opgescheept” met de schoonfamilie.

Waarschijnlijk denkt u, maar de schoonfamilie kan toch, als de familieverhoudingen goed zijn, de erfenis verwerpen om
zodoende alsnog de erfenis bij hun sympathieke schoonzoon/zwager dan wel schoondochter/schoonzus terecht te
laten komen.

Maar dat gebeurt in de praktijk vaak niet. Als de directe schoonfamilie de erfenis verwerpt, dan gaat die erfenis weer
naar hun kinderen, kleinkinderen, ooms, tantes, neven, nichten. Kortom, in de praktijk ziet men dat de erfgenamen de
nalatenschap accepteren, erfbelasting betalen en dat de erfenis dus niet bij de schoonzoon/zwager of
schoondochter/schoonzus terecht komt.

Een testament biedt hiervoor uitkomst als je dit allemaal niet wilt. Daarin kan je jouw partner als (mede) erfgenaam
benoemen. Maar uiteraard kunnen er ook andere onderwerpen in opgenomen worden.

 

Voorbeelden die tot de verbeelding spreken

Voorbeeld 1

Twee ongetrouwde veertigers met twee kinderen en een koophuis. Stel de man overlijdt. Was de vrouw getrouwd met
de vader van haar kinderen, dan had zij als langstlevende partner zijn deel van het huis verkregen en hadden de 2
kinderen in beginsel een niet-opeisbare vordering op haar.

Nu houdt de vrouw haar helft van het koophuis en erven de kinderen het deel van vader. In een goede verstandhouding
met de kinderen, zal dit wellicht niet snel tot problemen leiden en mag de moeder van de twee kinderen in het huis blijven
wonen als haar huis.

Maar daar vindt de fiscus wat van. Gratis wonen in het (halve) huis van je kinderen wordt gezien als een schenking en
daarover moet flink belasting worden betaald. Als de helft van het huis 200.000 euro waard is, kan het zo maar gaan om
een bedrag van 67.000 euro aan schenkbelasting.

Maar stel dat het contact met de moeder minder goed is of misschien wel in de toekomst verslechterd. Bijvoorbeeld als
moeder een nieuwe partner krijgt die bij haar intrekt? Wat dan?

Het wordt nog ingewikkelder als moeder met haar nieuwe partner trouwt of in een testament regelt dat haar helft van het
huis aan haar nieuwe partner wordt nagelaten. Dan moeten de kinderen na moeders overlijden met die partner om de
tafel om hun deel van het huis te krijgen.

Of nog anders. Moeder met haar nieuwe partner regelen niets, dan gaat het huis na haar overlijden volledig naar de
kinderen en moet de partner eruit. En is dat nou wel de bedoeling van moeder?

Voorbeeld II

Een samenwonend stel heeft twee kinderen. Beide samenwonende partners hebben, in tegenstelling tot eerder, nu wel
een testament laten opstellen waarin ze elkaar tot erfgenaam hebben benoemd.

Vervolgens gaat het samenwonende stel uit elkaar en vergeten ze hun testament te herroepen.

De man krijgt een nieuwe vriendin, trouwt met haar, maar maakt geen testament op omdat hij denkt dat ze door te
trouwen in gemeenschap van goederen elkaars erfgenaam worden.

Vervolgens overlijdt de man en zijn oude testament wijst zijn eerste partner, samen met de kinderen, aan als erfgenaam.
Was het testament van de man herroepen, dan was zijn tweede vrouw, als langstlevende, erfgenaam geweest.

 

Conclusie

Mijn advies voor samenwoners is om regelmatig stil te staan bij de juridische positie bij een overlijden. Het opmaken,
up-to-date houden en zo mogelijk het wijzigen van een testament in verband met gewijzigde omstandigheden biedt dus
uitkomst. En voorkomt dus vervelende situaties zoals onder andere besproken in de eerdere voorbeelden.

Zo houdt men de controle over hoe men als samenwonenden partners wenst dat erfenissen verdeeld worden bij een
overlijden. Samenwoners dienen hier extra aandacht voor te hebben aangezien zij geen “bescherming” vanuit het
erfrecht hebben.

En let op! Alleen een samenlevingscontract is hiervoor dus zeker niet voldoende!